Zientzia eta gizartea, Janoren irudi (Izarren Hautsa, 00-12-26)

Fortunatu zait ‘Izarren Hautsa’ zutabe honen urteko, mendeko eta milurtekoaren atzen artikulua idazteko patua. Kabalan sinistuko banu, Jaunaren hatzak seinalatuta eginkizun erraldoi bat burutzera deitua nintzela pentsa nezakeen. Ez da horrela, ordea; hegoak, epelarekin batera, ekarritako mentura baizik.
Joandakoaren errepasoa egin beharko nuke edo, apika, datorrenaren igarkizuna. Asmorik ez. Zientziaren mendea deitutako honen loriak beste batzuk kantatu beharko dituzte. Milurteko berriaren nondik norakoak ikuskizun dira. Joandakoaz gogoeta egingo dut, hala ere.
Zientziaren eta teknologiaren aurrerabidea ziztu bizian ibili da XX. mendean, baina aldaketa-abiada esparru hori gainditu eta gizarte-jardun orotan jazo da. Emakumeek etxeko zokoa laga dute. Gizartean ardura- eta aritze-alorrak okupatzen ari dira, oztopoak oztopo, geldiezinezko prozesu batean. Kolonialismoa puri-purian zegoen duela ehun urte eta gerra eta gatazken kausa zen. Orain, garai bateko hura historia da, nahiz eta unibertsalismoz mozorrotutako beste kolonialismo molde bat deslai dabilen.
Gizartearen eboluzioaren alderdi bi hauek nekez azal daitezke zientziaren eta teknologiaren garapenaren ezean. Mendearen lehen hamarkadetan garatutako etxeko tresna elektrikorik gabe, emakumeen eskubide berdintasunaren alde aurreratzen ari zen iraultza ideologikoak, gaitzago izango zuen emakumea supazterretik ateraraztea. Antisorgailuek bestetik emakumeari amatasunaren kontrola ekarri diote, bere gizarteratze-prozesuan giltzarri izan dena.
Kolonialismo klasikoaren gainbeheran irrati eta telebistak jendeen esku jarritako informazioak pisu erabakigarria izan zuela agerikoa da. Estatu Batuek ez zuten gerra Vietnamgo oihan, padura eta arroz-soroetan galdu, etxeko iritzi publikoaren joko-eremuan baizik.
Aurrerapen zientifikoa eta gizartearen aldaketa ideologikoa batera doaz: prozesu baten bi aurpegi dira. Lehenak, gainera, bigarrenaren bilakaera eragin eta laguntzen du. Horregatik, ez da harritzekoa zientzi ezagutzan eta teknologiaren aplikazioan iraultza ekarri dituen mendeak gizartearen jarrerak eta ikusmoldeak ere iraultzea. Eta etorkizunean horrela izango da; injinerutza genetikoaren jabe den gizartea, esaterako, gaur ez bezalako bat izango da ideiaz zein jokabidez.