Ikatza, kimika eta usaina 2

Gaur txondorraz gutxiago eta Nobelsariez gehixeago berrituko gara. Txondorra badoa, azkar gainera. Iganderako ez eta, hain segur, ostiralerako egongo da bukatuta. Zuloak oso baxu ditut eta alde batetik, hegoaldetik jakina, oso-oso bajatuta dago. Ia egosia beraz. Kontu hartu, kea urdin darienean, zuloak itxi eta berriak apur bat beherago itxi. Haize harroak sute txiki pare bat eragin dizkit, honez gero..
Sarri, Nobel sariak ematen dituztenean Suediako Akademiak emandako arrazoiak entzuten ditugunean askorik ez dugu ulertzen eta lehen bezala gelditzen gara, ‘nonbait lan ona egin dute’. Aurtengo fisikazkoa kategoria horretan sartzen da. Fotoiak banan-banan kontatzeko oinarri teorikoak jartzea (Glauber) bitxikeria deigarria izan daiteke; laser-espektroskopiari (Hall eta Hansch) jite ‘serioagoa’ hartze zaio. Alabaina, horien atzean dagoen Fisika atzamarren artetik doakit ihesi eta hor dagoke sarituen lanaren handitasuna.
Nobel sariak metatesiak saritu ditu. Kasu, itxura bereko berbatzarra bada ere, metastasia ez nuke ezagutu nahi! Eremu ezagunagotan sartzen ari naiz. Atzen beltzean, katalizatzaile organometalikoak olefinei aplikatuta selektibitate oso handiko sintesi-erreakzioak lortu dira. Bide berri bat laborategian molekula konplexuak sintetizatzeko ahalik eta alboproduktuen kantitate txikienarekin. Neroni bezalako kimikari organiko batentzat, oso esaldi argia, nahiz eta metatesiaren xehetasunak (erreakziobidea) ezagutu ez, Yves Chauvin-en sariarena jakingarria da. ‘Die Makromoleculare Chemie’ aldizkari ez horren ospetsuan frantsesez argitaratutako artikulu batengatik eman diote saria. Zientzian dena ez da ingelesez (ala ez zen 1970an?). Metatesiaren erreakziobidea proposatzea ez da lan makala horratio!. Robert Grubbs eta Richard Schrock izan dira gainerako sarituak. Deus ez esaten didaten izenak, bidenabar.
Medikuntzako sariaren arrazoia mundu guztiak ulertzeko modukoa izan da, bereziki ultzera izan duten gaixoek. Tripa-zorriak jotzen duenean, babarrun-jana ederra egin dezakete ‘Heliobacter pylori’z betirako ahaztuta. Konturatu al zarete bakterioaren bi lehen letrek osatzen duten sigla? Ondo baino hobeto dagokio xomorrotxo etxekalteari! Biba zuek Warren eta Marshall! Horren entenditzekoa ez dena, saria emateko hogei urte pasa behar izatea. Nobel sariek badituzte ohiturak eta presa falta horietako bat da. Hala ere, tripako minekin bukatzeko sendabideak arauak haustea merezi zukeen.
Efemeridea: gaur hamar urte Eguzkiaren moduko izar baten lehen exoplaneta aurkitu zuten. Gauza handia orduan, ohiko berri orain.