Montenegro

Behin bakarrik egon naiz bertan. Duela 25 urte. Jugoslavia zen artean. Mariaje eta bion eztei-bidaia. Inpresionatu gintuen Kotorko badiak. Are gehiago, mendian gora, errepide estu hartatik gora egin genuen bideak. Kaminua estua, sigi-saga gora, goitik behera egurrez betetako kamioitzarrak, eskuinean amildegia, Kotorko badiaren ur urdinak zuloan. Inoiz kotxe baten bolantean bildurrik pasa badut, orduantxe izan zen kamioiren batekin gurutzatzen ginen aldiro. Sarritan gogoratzen gara hartaz.

Poztu naiz Montenegroko erreferendumaren emaitzarekin eta, are gehiago, poztu naiz horrek euskaldunontzat zabaltzen dituen ateekin, nahiz eta espainolek ez duten hori ikusi nahi. Montenegrok bere etorkizuna erabaki du eta gerok ere erabakiko dugu aurki.

Oso egokia iruditu zait, Jose Mari Pastorrek gaurko Berrian egin duen analisi zorrotza. Hona pasarte bat:

Espainiako egunkari garrantzitsu batek hauxe zioen igandeko artikulu batean. «Serbia eta Montenegro apenas egon dira mende bat elkarrekin». Bazirudien horixe zela bi herriei buruz eman beharreko informazio bakarra eta soilik azken mendea kontuan hartu behar zela. Bazirudien lerro artean hauxe esaten ari zitzaiola irakurleari: «Horiek soilik ia 100 urte pasa dute elkarrekin, eta guk ia 500 urte». Bazirudien Serbiak eta Montenegrok ez zutela ezer komunean.

Hedabide horrek ez zuen esaten, esaterako, IX. mendean serbiarrak eta montenegroarrak elkarturik egon zirenik Rascieko erresuma serbiarrean. XII-XIX mendeak bitartean ere elkarrekin egon ziren bi herriak. Erresuma serbiar hark Dusan Handiaren garaian (1331-1355) jo zuen goia eta Albania eta Greziaren zati bat ere hartzen zuen. Hedabide horrek ez zuen esaten Gaztelak Nafarroa inbaditu aurretik, Espainia egitura politiko gisa existitu aurretik ere, serbiarrek eta montenegroarrek, era batera edo bestera, ia 300 urte elkarrekin eman zutenik. Ez zuen esaten Euronews telebista kateak egunotan behin eta berriro errepikatu duena: «Serbiak eta Montenegrok hizkuntza bera dute, eta erreferentzia historiko, kultural eta erlijioso berdinak».

Historiak ahalbidetzen duen erabilera subjektiboa eta faltsua da. Betiko tranpa.

Batzuek oraindik nekez onar baitezakete lotura kultural, historiko, linguistiko, erlijioso eta etniko ukaezinak dituzten herritarrek elkarrengandik bakean banantzeko eskubidea izatea eta eskubide hori baliatzea, dramarik gabe. Beraiek, hain zuzen, lotura horiek -eztabaidagarriak izan daitezkeenak, gainera- baliatzen baitituzte haien batasun sakratu apurtezina defendatzeko.

Eta orduan ezustea gertatzen da Balkanetan. Eta Balkanetatik esaten zaie lotura horiek guztiak izanda ere, gizarteak eboluzionatu egiten direla, eta historiaren une batean herritarrek beste estatu bat osatzeko aldarrikapena senti dezaketela. Eta autodeterminazioa onartzen duen konstituzioa eskuetan dutelarik, independentziaren alde egin dezaketela. XXI. mendean herritarren askatasun gogo eta asmoek ez dutelako historia guztiz subjektiboaren, lege itxien edo armaden mehatxuen gatibu izan behar.

(Beltzezko azpimarra neurea da)

Jose Mariren gogoetan zer pentsatua eman dit beltzez azpimarratu dudana. Onartuko al genuke hori gerok euskal herritarrok? Batzuek lau haizetara aldarrikatzen duten 'lurraldetasun' kontzeptu totem horrekin ez al du tupust egiten? Euskal Herrian hiru erabaki-esparru egon daitezkeelaren ideia, abertzaleon artean gero eta onartuagoa dela ematen du, baina zalantza sakonak ditut benetan denok Nafarroa eta Iparralderik gabeko Euskadi independentea onartuko ote genukeen. Zer punturaino batzuen onarpena hori ez ote den taktikoa bakarrik, alegia, orain hori esatea komeni dela, baina ez dutela onartzen gertatu gertatu egin daitekeela euskal estatu independentea lortzeko modu bakarra EAEko hiru probintzieetara mugatzea izatea. Soziologikoki errazagoa dirudike horrek. Eta herrialde batera mugatutako Euskadi independientea, alegia, Gipuzkoa independientea, zer? Gogorra da hori pentsatea, ezta? Duela urte batzuk Elkarrik gure auzoan, Grosen, antolatutako foro batean esan nuen prest negokeela Gipuzkoara mugatutako Euskadi independiente bat onartzea horrek balio izango balu euskal nortasunari eta hizkuntari eusteko. Epelak jaso nituen parte hartzaile batzuen ahotik.

Montenegroko erreferendumak lezioa ez die unionista espainoleei bakarrik eman behar. Gerok ere, euskal independentistok zer ikasia eta hausnartua badugu.